Dzieje ziem powiatu do 1853 roku
Teren powiatu chrzanowskiego w jego największej historycznej rozciągłości, należy do najstarszych ośrodków osadniczych w Polsce. Dzieje powiatu chrzanowskiego związane są z górnictwem rud cynku i ołowiu, z których uzyskiwano też spore ilości srebra.
Pierwsze wzmianki źródłowe na temat Chrzanowa pochodzą z XII wieku. Zapiski dotyczą handlowego, tranzytowego charakteru miasta na drodze ze Śląska do Małopolski i dalej na Ruś. W okresie I Rzeczypospolitej ziemie obecnego powiatu należały do powiatu krakowskiego od 1397 r. i podlegały staroście grodowemu w Krakowie. W 1795 r. zostały włączone do dystryktu olkuskiego w Galicji Zachodniej. W 1809 r. przeszły pod administrację Księstwa Warszawskiego i należały do departamentu krakowskiego. W latach 1815-1846 ziemie obecnego powiatu wchodziły w skład Wolnego Miasta Krakowa. Od 1846 r. należały do włączonego do Austrii Wielkiego Księstwa Krakowskiego.
Powiat chrzanowski 1853-1945
Powiat chrzanowski powstał w latach
1853/54 w ramach reformy administracyjnej przeprowadzonej w Wielkim Księstwie
Krakowskiego i Królestwie Galicji,
które zostały podzielone na powiaty. W 1860 r. do powiatu
chrzanowskiego wcielono powiat jaworznicki. Od tego czasu,
aż do roku 1939, granice powiatu pozostały niezmienne i na
zachodzie biegły wzdłuż rzeki Przemszy,
oddzielającej powiat od
Górnego Śląska. Na południu granica powiatu opierała
się na Wiśle, a
na północy o granicę Austrii (Wielkiego Księstwa
Krakowskiego) z Rosją (Królestwem Polskim), a po 1918 r.
była to granica pomiędzy województwem krakowskim i
kieleckim. Na wschodzie granica powiatu przebiegała na
wschód od Poręby-Żegot i Rudawy, granicząc z powiatem
krakowskim. Powierzchnia powiatu wynosiła 721 km², a ludność
w 1931 r. liczyła 138.960 mieszkańców.
Starostowie w II
RP:
Zygmunt
Żuławski (1919)
Aleksander Des Loges (1920)
Włodzimierz Hendrich (1923)
Mieczysław Solecki (1923)
Władysław Trześniowski (1926-1927)
Mieczysław Łecki (1928-1936)
Antoni Basara (1936-1939)
Jesienią 1939 r., po
ataku i podboju, okupacji Polski przez III Rzesze,
powiat chrzanowski został po raz pierwszy w swej historii
podzielony: zachodnia część z Chrzanowem, Jaworznem i
Trzebinią została włączona bezpośrednio do Rzeszy
Niemieckiej na prawach powiatu w Gau Oberschlesien. Wschodnia część z
Krzeszowicami została włączona do Generalnego
Gubernatorstwa. Taki podział utrzymał się do
końca wojny. Od jesieni 1939 r. do stycznia 1940 r.
obowiązki okupacyjnego starosty (landrata) pełnił dr
Schutz, a od stycznia 1940 r. dr Cantner, który oficjalną
nominację na starostę chrzanowskiego otrzymał dopiero 1
maja 1941 r
Powiat chrzanowski w latach 1945-1975
Odrodzony po II wojnie światowej powiat chrzanowski powrócił do swych granic sprzed 1939 r. Należał do województwa krakowskiego i obejmował początkowo miasta: Chrzanów, Jaworzno, Szczakowa, Trzebinia i Krzeszowice oraz okoliczne obszary wiejskie. W 1953 r. od powiatu oderwano osiedle Jęzor i przyłączono do powiatu sosnowieckiego w woj. katowickim. Rok później powiat chrzanowski powiększył się o wieś Brzoskwinia scedowaną przez powiat krakowski. Jednocześnie od powiatu oderwano wieś Lgota, którą przyłączono do powiatu olkuskiego. W 1958 r. Lgota powróciła w granice powiatu chrzanowskiego.
W roku 1954 na mocy reformy administracyjnej na obszarach wiejskich powołano gromady, z których następnie w roku 1956 wyodrębniono osiedla: Chełmek i Libiąż Mały, a w roku 1958 kolejne osiedla Siersza i Jeleń Miasto Jaworzno w roku 1956 zostało wyłączone z powiatu chrzanowskiego, stając się miastem na prawach powiatu. Do Jaworzna przyłączono okoliczne wsie.
Dziesięć
lat później - w roku 1968 - ludność i powierzchnia
utworzonych jednostek administracyjnych przedstawiała się
następująco:
JEDNOSTKA |
LUDNOŚĆ |
POWIERZCHNIA |
Powiat Chrzanowski (3 miasta, 4 osiedla, 17 gromad) |
151 000 |
648km2 |
Jaworzno (1 miasto na prawach powiatu) |
62 000 |
79km2 |
W roku 1969 osiedla
Chełmek i - po zmianie nazwy - Libiąż uzyskały prawa
miejskie, a osiedle Siersza zostało połączone z Trzebinią w
miasto Trzebinia
Siersza W 1958 roku Jeleń otrzymał status osiedla, a w 1973
roku prawa miejskie W roku 1973, wraz z ustawowym
zniesieniem statusu osiedli zniesiono gromady wiejskie,
powołując w ich miejsce gminy w kształcie zbliżonym do
obecnego.
Obszar byłego powiatu w latach 1975-1998
Teren
dotychczas istniejącego powiatu chrzanowskiego oraz
Jaworzna został wskutek reformy administracyjnej z roku
1975 podzielony między województwa:
-Katowickie, w którym znalazły się miasta Chrzanów,
Jaworzno, Jeleń, Libiąż i Trzebinia-Siersza oraz gminy Babice i Myślachowice (a
także gminy wiejskie z siedzibą w wymienionych miastach),
-Krakowskie do którego trafiły Krzeszowice
(miasto i gmina) oraz
gminy Alwernia,
-Bielskie, w którym znalazły się miasto i gmina
Chełmek.W roku 1977 miasto Jeleń przyłączono do
Jaworzna jako kolejną dzielnicę, a nazwę miasta
Trzebinia-Siersza zredukowano tylko do pierwszego członu.
Dokonano korekt w podziale na gminy, likwidując m.in. gminę
Myślachowice.
Wraz z powołaniem pomocniczych jednostek województwa katowickiego - tzw. rejonów - Chrzanów, Jaworzno, Trzebinia, Libiąż i Babice utworzyły rejon chrzanowski.
Wskutek reformy z lat 1991-1992 miasta Chrzanów, Trzebinia i Libiąż połączyły się z gminami wiejskimi mającymi w nich siedziby (miasto i gmina z siedzibą w mieście posiadały de facto wspólne urzędy), tworząc trzy gminy wiejsko-miejskie W ten sposób liczba gmin w rejonie chrzanowskim zmniejszyła się z ośmiu do pięciu.
W roku 1993 Alwernia,
pozostająca w województwie krakowskim, uzyskała prawa
miejskie i stała się siedzibą gminy miejsko-wiejskiej.
Powiat chrzanowski od 1999 roku
Na etapie projektowania nowego podziału administracyjnego, uwzględniającego istnienie powiatów, władze gminy Krzeszowice zdecydowanie sprzeciwiały się przyłączeniu do powiatu chrzanowskiego, dążąc do powołania odrębnego powiatu krzeszowickiego. Wynikało to między innymi z obaw, że Chrzanów zdecyduje się pozostać w województwie śląskim. Jednak władze Chrzanowa, Libiąża, Trzebini i Babic opowiedziały się za powrotem do województwa małopolskiego. Władze Alwerni wyraziły chęć dołączenia do tych czterech gmin i utworzenia wspólnego powiatu, natomiast Jaworzno głównie z przyczyn ekonomicznych i infrastrukturalnych zdecydowało się pozostać w województwie śląskim. Nie doszło do utworzenia powiatu krzeszowickiego ze względu na niespełnienie kryteriów ludnościowych. Z kolei władze Chełmka zdecydowały o zachowaniu istniejącego powiązania administracyjnego z Oświęcimiem.
W rezultacie,
istniejący w obecnym kształcie od 1999 roku powiat
chrzanowski nie obejmuje już miast: Jaworzno (obecnie
samodzielne miasto na prawach powiatu w województwie
śląskim), Chełmek (obecnie w powiecie oświęcimskim,
województwo małopolskie) oraz Krzeszowice (obecnie w
powiecie krakowskim, także województwo małopolskie)
ŹRÓDŁO :
https://pl.wikipedia.org/wiki/Powiat_chrzanowski
http://www.powiat-chrzanowski.pl/